NPK PUBLICATIES - SOEMOED - JAARGANG 42, NUMMER 5
Kleine kindjes uit Khan Younis
Ingrid Rollema
Gaza is voor de zoveelste keer zwaar gebombardeerd. Maar wie worden er eigenlijk vermoord? In de 20 jaar dat ik daar werk, hebben de mensen en vooral de kinderen waar ik creatief mee werk, een gezicht voor mij gekregen. De kinderen daar zijn als kinderen hier, ze willen spelen, plezier maken en met elkaar zijn. Een herinnering dringt zich aan me op: Het is al warm en de les moet nog beginnen. Ik zit op al die leuke, kleine kruimeltjes te wachten met die grote ogen en grenzeloze fantasie. Ik ben er klaar voor. Een klein meisje met dikke lange krullen, een pluis in de hand en een duim in haar mond komt binnen. Ze komt naar me toe. Juf ga je weer een verhaal vertellen? Jazeker! Ze komt op mijn schoot zitten. Ze nestelt zich lekker veilig en zonder voorbehoud vol vertrouwen tegen me aan. We praten over het verhaal van gisteren. Of er meer prinsessen zijn in Holland? En hoe je prinses wordt? En een glazen muiltje zou je dat echt kunnen vinden? We praten en fantaseren een super mooie wereld. Vol kleur, met zachte wind en muziek en iedereen gelukkig. Opeens kijkt ze me strak aan. "Juf waarom kun jij wel bij ons logeren en ik niet bij jou?"
Twintig jaar geleden hebben Willem Vugteveen, Riekus Feijen en ik een ‘Open Studio’ opgericht in Khan Younis, in het zuidelijk deel van de Strook van Gaza. Deze Open Studio is gevestigd in een gebouw van de Palestijnse Rode Halve Maan, zusterorganisatie van het Nederlandse Rode Kruis dat ons ruimhartig steunt. Deze Open Studio is in 20 jaar uitgegroeid tot een groot centrum waar dagelijks rond 350 kinderen worden ontvangen. Er is een dependance gevestigd van de plaatselijke universiteit met ongeveer 100 studenten die worden opgeleid in het begeleiden van getraumatiseerde, verminkte en gehandicapte kinderen in relatie tot de kunsten.
Het is een prima plek. Er wordt geschilderd, muziek gemaakt, gedanst en er worden circusacts ingestudeerd. Via poppen en schaduwspel worden oude verhalen doorverteld en hopelijk behouden. Er is een bibliotheek, een speelhoek en een speelplaats. Ouders worden betrokken bij de ontwikkeling van hun kind. De gemeenschap vaart er wel bij. In de zomer zorgen wij voor zomerkampen waar tussen de 3000-4000 kinderen aan mee doen. In de zomer is het heet. In de winter koud en nat. In de afgelopen 20 jaar is hard gewerkt. Wij hebben veel meegemaakt en gedeeld. De eerste tien jaar, toen de Israelische nederzettingen er nog waren, konden wij in Khan Younis niet naar het strand. We stonden met de kinderen naar de zee te kijken vanaf het dak van ons gebouw en te dromen van het strand. Je rook de zee, je proefde het zout en het was verstikkend heet. Wij speelden het verhaal van Tantalus in alle mogelijke varianten en lachten erom. Maar het voelde voor mij zo wreed, zo vernederend, zo verkeerd! Verachtelijk!
Zolang ik mij kan herinneren, is er iets mis met het beeld en de beeldvorming over Palestijnen en hun grondgebied. Ik zie oude mechanismen hun werk doen. Israel demoniseert de vijand en speelt in op fundamentele gevoelens van angst bij de eigen bevolking en het collectief schuldgevoel van het Westen. Angst en schuld zijn slechte raadgevers.
Onze kinderen daar zijn prachtig! Grote bruine ogen, levendig, leergierig en vrolijk. Ik hou van ze. Hun ouders zijn aardige, beleefde mensen die bezorgd zijn over hun kinderen. De kinderen zijn nu ongeveer de vijfde generatie die in een vluchtelingenkamp opgroeit omdat hun grootouders in 1948 uit hun huizen en dorpen verdreven zijn.
Onze projecten zijn echt gaaf! Een keer kwam ik er en hadden zij een winkel voor mij gemaakt. In die winkel kon ik een luciferdoosje kopen, maar ik mocht het niet meenemen, wel openschuiven. In het doosje zat een droom, een sprookje of een onmogelijke oplossing. Ik moest het doosje teruggeven en naar het kamp gaan om ‘het verhaal te verspreiden’. We hebben vliegers gemaakt en ze allemaal boven het kamp laten dansen om te laten zien dat wij bestonden. We zijn net zo hard weer uit de lucht geschoten. Gelukkig heeft Aart Zeeman dat voor de actualiteitenrubriek ‘Hier en Nu’ dit kunnen filmen. We hebben wigwams van platen karton gemaakt, om zo warmte te creëren om hele kleine dove kindjes die doodmoe en koud binnenkwamen te warmen en een veilig gevoel te geven. Met kwastjes in mond en hand vielen zij rond hun zelf geschilderde kampvuurtjes van plastic bekertjes in slaap. Een wanhoopsles die eindigde in een heel stil sprookje. Zo mooi en diep ontroerend! Soms lukt het om een kind dat zo getraumatiseerd is dat het niet praat, toch weer wel tot spreken te krijgen.
In Gaza heb ik zelf twee maal in een zwaar bombardement gezeten en gedacht dat ik het niet zou overleven. Ik zal niet uitwijden over wat dat met je doet, maar ik ben niet meer dezelfde persoon als ervoor. De mensen in Gaza maken dit jaar in jaar uit, dag in dag uit mee. Wat u niet in de krant leest, is dat er bijna iedere nacht ergens gebombardeerd wordt. De laatste tijd veel op landbouwgrond. Boeren worden de stad in gedreven, landerijen gaan te gronde. Alle olijf- en citrusbomen zijn eerder al door het Israelische leger op grote schaal uit de grond gehaald. Het kleine Gaza, waar 1,8 miljoen Palestijnen wonen, zit in de wurggreep van een Israelische blokkade – vanaf land, vanuit zee en vanuit de lucht. Geld om de salarissen van 43.000 ambtenaren te betalen, wordt zowel door Israel als de Verenigde Staten geblokkeerd. Geld dat wij overmaken, raakt soms zoek. De laatste keer heeft onze voorzitter het in Canada weten te traceren. En wat te denken van die ‘Sonic Bombs’ waarover wij hier niets horen? Weet u wat dat betekent? Ruiten sneuvelen, mensen verliezen hun evenwicht, vallen op de grond en laten alles lopen. Fijn gezicht voor ouders om zo tussen hun kinderen te liggen!
Jaren geleden, op een ochtend toen de PLO in Gaza nog de leiding had, werd ‘s ochtends om 09.15 u. een school voor blinde kinderen gebombardeerd. ‘s Middags liet dr. Anton Suheibar iedereen op het bordes van het Shifa Hospitaal aantreden. ‘Luister’, zei hij: ‘Jullie hebben allemaal de eerste piloot gezien. Die maakte met zijn gevechtsvliegtuig een duikvlucht en gooide een bom op de school.
Toen de piloot van het tweede vliegtuig zag wat zijn doel was, boog hij met zijn vliegtuig af en gooide zijn bom niet. De piloot van het derde vliegtuig, die wist wat zijn collega had gedaan, wist wat zijn doel was en gooide zijn bom echter wel. Maar ... ik wil dat jullie de tweede piloot onthouden. Hij is onze toekomst.’ Nooit kan ik dit verhaal met droge ogen vertellen. De chaos die ontstaat bij een bombardement van een school voor blinden is onbeschrijfelijk. De reactie van een arts om op te roepen je te concentreren op de tweede piloot is een onuitsprekelijke daad van liefde en getuigt van groot leiderschap. Ik weet: het gaat altijd over mensen en daarom bevechten wij systemen, maar soms is het veel gevraagd.
De Strook van Gaza is 1,5 keer de oppervlakte van het eiland Texel en hij is geheel van de buitenwereld afgesloten. Slechts met de grootste moeite kunnen wij er binnenkomen. Menigmaal zijn wij – een groep kunstenaars – door de Israelische grenswachten teruggestuurd. Geïnvesteerde tijd, moeite en geld smelt daar aan de grens als sneeuw voor de zon. Ook wanneer het zogenaamd rustig is, zitten de mensen er vast in wat welbeschouwd een grote openluchtgevangenis is. Her en der wordt er gebombardeerd. ‘s Nachts hoor je constant het geluid van drones. En je weet, je weet oh zo goed dat die drones kunnen schieten en dat jij er zo geweest kan zijn. Hoe radeloos en uitgeput wil je een hele bevolking maken?
Kinderen komen in de Open Studio kwalitatief ondervoed, koud en moe. Straks, wanneer het stof van het huidige Israelische offensief is neergedaald, komen wij misschien weer binnen en beginnen wij voor de vierde keer aan de wederopbouw. Wij zullen de foto's zien van prachtige kinderen die er niet meer zijn. Gebroken ouders, onhandelbare broertjes en zusjes. Elke dag bel ik naar de mensen daar. Soms krijg ik ze dagen niet te pakken en schrik ik ‘s nachts wakker. Bang dat zij getroffen worden en wanhopig omdat de wereld wegkijkt en u geen goed beeld heeft van wat er precies gebeurt! Ook al laat de televisie genoeg overtuigende beelden zien van een opgesloten volk dat wordt uitgemoord, ook al staan de kranten vol met foto’s waarnaar je met goed fatsoen niet kunt kijken, en ook al gaan wij de straat op en bieden wij minister van Buitenlandse Zaken Frans Timmermans een handtekeningcampagne aan met 50.000 namen – niets lijkt onze regeringsleiders te bewegen om in actie te komen om het geweld te stoppen.
Na ‘Operation Cast Lead’ (eind 2008, begin 2009 met 1417 Palestijnse en 13 Israelische doden) kwam ‘Operation Pillar of Defense’ (eind 2012 met 167 Palestijns en 3 Israelische doden) en inmiddels zijn wij bij de derde operatie: ‘Protective Edge’ met meer dan 2100 doden en 10.000 gewonden onder de Palestijnen en 73 doden en 500 gewonden onder de joodse Israeli’s. Er zijn 17.000 gebouwen in Gaza gebombardeerd.
Ik schrijf nu woorden, maar ik ben van het beeld. Zouden de kunsten het verhaal wel kunnen overbrengen? ‘Uiteindelijk’, zegt William Shakespeare, ‘zal blijken dat de kunstenaar de echte getuige van zijn tijd is.’
In samenwerking met de Buren Brussel en Guus Boudestein ontwerp ik het ‘Nomadic Memorial Cast Lead’, eigenlijk een wanhoopsdaad. In het Nomadic Memorial Cast Lead krijgen mensen een stem. Een poging om te zorgen dat het allemaal niet voor niets is geweest. Een gedachte die aansluit bij een oud-Egyptische geloofsopvatting waarbij ervan wordt uitgegaan dat een mens even terugkeert op aarde wanneer zijn naam wordt uitgesproken. Het is een horizontale installatie, die het beeld oproept van een grafveld en is opgebouwd uit 1430 boeken die in slagorde boven de vloer ‘zweven’. Ieder boek is uniek en draagt de naam van een slachtoffer van ‘Operation Cast Lead’ met 1417 Palestijnse en 13 Israelische doden. De boeken bevatten teksten van schrijvers, kunstenaars en denkers uit Syrië, Egypte, Iran, Palestina, Marokko, België, Nederland en de Verenigde Staten. Deze boeken tezamen vormen een gedenkteken, vol kennis en betekenis. Museum Bozar in Brussel heeft de moed getoond om in samenwerking met deBuren het Memorial in de hal van het gebouw te exposeren. In vijf dagen liepen 23.000 mensen door en langs het Memorial. Wij stonden met vijf mensen de bezoekers in vijf talen te woord, in een kille, koude vervreemdende mist. De huidige actie gaat het aantal slachtoffers van ‘Operatie Cast Lead’ te boven. We houden rekening met 2000 omgebrachte mensen. Wij zullen nieuwe boeken laten drukken met nieuwe namen. Een nieuwe daad van verzet.
In interviews voor kranten, radio of televisie is mij steeds de vraag gesteld waarom ik dit werk doe. Soms met een expliciete verwijzing naar een groot moederhart. Laat ik u voor eens en voor altijd uit de droom helpen. Ik doe dit werk omdat ik twintig jaar geleden na mijn eerste bezoek aan Gaza begreep dat het Israelisch-Palestijnse conflict ook ons probleem is. De oorlog in Palestina polariseert de wereld, inclusief de Nederlandse samenleving. Het gaat niet om geloven of culturen die elkaar bevechten. Mensen komen in opstand tegen fundamenteel onrecht. De man in de straat verliest het respect voor een regering die een land steunt dat onschuldige burgers doodt en het internationaal recht structureel schendt. Het is dramatisch om te moeten constateren dat de Westerse Landen nalaten het Advies van het Internationaal Gerechtshof van 10 jaar geleden te implementeren, waarin Israel werd veroordeeld voor de bouw van de Muur en de nederzettingen op de Westelijke Jordaanoever. Daarmee ondergraven de regeringen zelf de internationale rechtsorde, evenals de eigen democratieën. Een boycot tegen Rusland is zo geregeld en heeft voor de eigen economie veel grotere gevolgen dan de broodnodige boycot van Israel die maar niet van de grond komt. Het Israelisch-Palestijnse conflict is van meet af aan ook ons probleem geweest niet in de laatste plaats omdat het polariseert. Confrontaties in de voorsteden en straten van Europa worden steeds grimmiger en heftiger van karakter. Ze worden indringender van verkeerde context voorzien. Door de tijd heen dwalen we steeds meer en verder af. Wanneer Nederland, net als de Verenigde Staten, in Israel een goede vriend ziet, laat Den Haag dan doen wat men in zo’n geval behoort te doen, namelijk een vriend van zijn foute en doodlopende politiek afbrengen. Is hij nou besodemieterd om 2100 mensen te vermoorden en meer dan 10.000 te verwonden! En wat is de volgende stap? Mark my words! Deportatie!
augustus 2014
Ingrid Rollema namens Holland Office for Personal Encouragement
Soemoed – jaargang 42, nummer 5 (september-oktober 2014)