NPK PUBLICATIES - SOEMOED - JAARGANG 31, NUMMER 3-4
Routekaart of doodlopende route?
Rashid Khalidi
Ogenschijnlijk heeft men van de mislukking van eerdere pogingen niets geleerd. De door met name Amerikanen opgestelde Routekaart bevat enkele punten die deze vrijwel zeker op een mislukking zullen doen uitdraaien. Eén is het ontbreken van een strak tijdsschema. D.w.z. dat elk van beide partijen (lees: de Israeli's, als we afgaan op ervaringen uit het verleden) de voortgang van de ene naar de andere fase gedurende de uitvoering van de lopende fase kan ophouden. Een ander is de toevoeging van interim-fasen aan een proces dat al geprolongeerd is [het oppakken van de draad na de mislukking van het Oslo-proces, 1993-2000; red.]. In de praktijk betekent dit het verder voor zich uitschuiven van het vinden van een oplossing voor de moeilijkste aspecten van het conflict - onderhandelingen over kwesties als de joodse nederzettingen, soevereiniteit, Jeruzalem en die van de vluchtelingen - naar een derde [en laatste] fase, wat - op basis van eerdere ervaringen - zal neerkomen op uitstel voor onbepaalde tijd.
De theorie omtrent interim-overeenkomsten, waar de pro-Israelische 'peace processors' in regeringen van George Bush sr. en Bill Clinton zo dol op waren, zou eigenlijk voor goed losgelaten moeten zijn na de spectaculaire mislukking van de Madrid-Oslo aanpak, die op dergelijke gefaseerde interim-overeenkomsten berustte. Zij is echter opnieuw tot leven geroepen in de Routekaart, in de vorm van een nietszeggend voorstel omtrent de vorming van 'een Palestijnse staat met voorlopige grenzen en attributen van soevereiniteit'. Mocht de Routekaart het betreffende stadium überhaupt bereiken, dan zal dit een recept zijn voor eindeloze onenigheid, die door Israel gebruikt zal worden om de zaak verder op te houden, waarbij voor onbepaalde tijd de militaire bezetting in essentie blijft bestaan evenals de meeste van de joodse nederzettingen, terwijl de Palestijnse controle tot een zo klein mogelijk deel van de Bezette Gebieden beperkt blijft. Tot zo'n 40 procent als het aan Ariel Sharon ligt. Op dit punt vertoont de Routekaart de meeste lacunes. Door na te laten op de Israelische bezetting van de Westelijke Jordaanoever, de Strook van Gaza en van Oost-Jeruzalem te focussen - die op het punt staat haar 37e jaar in te gaan - en op de joodse nederzettingen die deze bezetting onderbouwen, mist de Routekaart een kans om bij te dragen aan beëindiging van het conflict. In plaats daarvan concentreert deze zich op het geweld van Palestijnse zijde en hoe dit te bestrijden - alsof dit geweld uit het niets komt en alsof na beëindiging ervan de situatie van bezetting en kolonisatie een normale zou zijn. Hier doet de dominante rol van de Verenigde Staten bij het opstellen van dit document zich gelden. Het maakt tevens duidelijk waarom de Routekaart naar alle waarschijnlijkheid zal falen, en wel omdat Washington zo geobsedeerd is door, en gefixeerd is op het Palestijns geweld als oorzaak van alle problemen tussen Israeli's en Palestijnen.
Deze obsessie heeft bij Amerika geleid tot een gefocust zijn op cosmetische veranderingen in het Palestijns leiderschap, zoals de benoeming van Mahmud Abbas (Abu Mazen) tot premier. Zijn regering zal er nimmer in slagen om het Palestijns geweld terug te dringen zonder de vloedgolf van de nederzettingen te stuiten en de Palestijnen van de wurggreep van de bezetting te verlossen. Het is niet erg waarschijnlijk dat daarvan sprake zal zijn, aangezien de obsessie van de regering-Bush met Palestijns geweld boven al het andere, zal leiden - naar het zich laat aanzien - tot een onverminderde vooringenomenheid ten gunste van de Sharon/Likoed-interpretatie van de Routekaart. Volgens deze interpretatie moeten de Palestijnse veiligheidsdiensten - die eerder als gevolg van twee jaar van genadeloze Israelische aanvallen machteloos zijn geworden - onder leiding van Mohammed Dahlan, de favoriet van Abu Mazen - opnieuw opgebouwd worden. Deze moeten die vervolgens een meedogenloze oorlog ontketenen tegen de Palestijnse organisaties die de Israelische bezettingsmacht en de kolonisten in de Bezette Gebieden, evenals burgers in Israel aanvallen - en dit alles voordat van Israel verlangd wordt iets te doen. Palestijnen beklagen zich erover dat dit het ontketenen van een burgeroorlog betekent, zonder dat er enige indicatie is dat de regering-Sharon - die wordt gedomineerd door hardliners die voorstanders zijn van de uitbreiding van de joodse nederzettingen en de onverminderde onderdrukking van de Palestijnen - ook maar iets zal doen wat van hem wordt verlangd.
Op papier schrijft de Routekaart voor dat beide partijen tegelijk stappen zetten: Palestijns optreden tegen militante groeperingen dient hand in hand te gaan met het ontmantelen door Israel van ['illegale'] nederzettingen en het verminderen van Israels greep op de drie miljoen Palestijnen in de Bezette Gebieden, die het grootste deel van de afgelopen twee jaar [van Intifada] onder een staat van beleg, uitgaansverboden en een constante dreiging van Israelische aanvallen hebben geleefd.
Met de neo-conservatieven in Washington aan de leiding, met het Pentagon dat zich veel bevoegdheden van het Ministerie van Buitenlandse Zaken en de CIA heeft toegeëigend, met een regering-Bush die zich begint warm lopen voor de volgende presidentsverkiezingen en een Israel-lobby die zijn bespottelijk grote spierbundels begint te tonen, dient er weinig twijfel te bestaan over welke interpretatie van de Routekaart in Washington de boventoon zal voeren. Rest ons af te wachten op welke wijze deze nieuwe vredesduif een verkeersslachtoffer zal worden en vooral waartoe dit vervolgens zal leiden.
In geval de Sharonistas die de regering-Bush domineren de overhand houden, zoals dat sinds september 2001 in vrijwel elke krachtmeting met Washington het geval is geweest, dan zal de bovengenoemde inspanning niet alleen falen - wat zij en Sharon graag zien gebeuren - maar ook zullen de Palestijnen daarvoor verantwoordelijk worden gesteld. Er zal ongetwijfeld voldoende Palestijns geweld blijven om dit laatste te rechtvaardigen, hoewel dit in het niets valt bij het routinematige, gemechaniseerde geweld van de bezetting. Afgezien van het alledaagse brute geweld van een vreemd leger dat een burgerbevolking controleert en deze haar rechten ontzegt en zij ten behoeve van joodse kolonisten van hun grond beroven, wordt geweld zonder onderscheid des persoons en in dicht bevolkte gebieden gehanteerd, in een poging het Palestijns verzet te breken. In de woorden van Luitenant-Generaal Moshe Ya'alon, de huidige stafchef van de Israelische strijdkrachten: 'Het moet de Palestijnen tot in alle uithoeken van hun bewustzijn [the deepest recesses of their consciousness] duidelijk gemaakt worden dat zij een volk zijn dat is verslagen.'
Waarschijnlijk zal Israel kunnen blijven rekenen op het meten met twee maten in de Amerikaanse media, waarbij in de strijd tegen militanten het afslachten van Palestijnse burgers in dichtbevolkte woonwijken met wapens die op een militair slagveld thuishoren - zoals zware machinegeweren, helikopter gunships, raketten en kanonnen op tanks - wordt afgedaan als 'collateral damage', hetgeen niet zo zwaar weegt als het afslachten van Israelische burgers door Palestijnse zelfmoordcommando's. Het feit dat tot nu toe driemaal zoveel Palestijnen zijn omgekomen als Israeli's - aan beide kanten overwegend burgers - wordt stelselmatig over het hoofd gezien. Zo werden er in een periode van tien dagen 20 Palestijnen - overwegend burgers - gedood, die naamloos en niet zijn betreurd in de Amerikaanse media, terwijl alle aandacht van diezelfde media uitging naar drie Israeli's die in Tel Aviv bij een zelfmoordaanslag zijn omgekomen.
Op de lange duur zal het niet mogelijk zijn de uitbreiding van de nederzettingen en de voortzetting van de bezetting politiek te ontzien, zoals dat tijdens het Oslo-proces het geval was. In het decennium dat sinds de start van de onderhandelingen in 1991 is verstreken, is het aantal joodse kolonisten namelijk verdubbeld. Mocht de Routekaart dit eveneens beogen, dan zal dit initiatief tot niets leiden. Het staat te bezien of zelfs een faire doorvoering van dit zwaar vooringenomen document de naar de achtergrond verdwijnende vooruitzichten op een twee-staten-oplossing een nieuwe impuls zal kunnen geven. Of dat dit laatste een onhaalbare optie is geworden als gevolg van 36 jaar niet aflatende kolonisatie en bezetting, die de vestiging van een onafhankelijke Palestijnse staat op de Westelijke Jordaanoever, in de Strook van Gaza en in Oost-Jeruzalem onmogelijk moesten maken, blijft de vraag. Als die twee-staten-oplossing er inmiddels niet meer inzit, dan zullen Palestijnen en Israeli's naar andere modellen moeten gaan uitkijken [een bi-nationale staat bijvoorbeeld; red.] om in vrede met elkaar samen te leven - een vooruitzicht dat met de dag verder uit beeld verdwijnt.
uit: The Nation van 22 mei 2003
Rashid Khalidi is een vooraanstaand Palestijns intellectueel en hoogleraar Geschiedenis aan de Universiteit van Chicago. Hij publiceerde onder meer Palestinian Identity - The Construction of Modern National Consciousness; New York [Columbia University Press] 1997, 309 pp.
vertaling: Rudi Cornelissen