Op een week tijd stierven naar schatting 1100 vluchtelingen in de Middellandse Zee. Ze overleefden de oversteek naar een veilige toekomst niet. Europa roept vandaag donderdag 23 april een extra EU-top bijeen om een Europese aanpak voor te stellen. Verschillende organisaties zoals Amnesty International Vlaanderen, CIRÉ en Vluchtelingenwerk Vlaanderen organiseren een stille mars onder het moto “Act. Save Lives”. Zij roepen Europa op humanitaire actie te ondernemen en eisen het opzetten van een grootschalige reddingsoperatie en het creëren van veilige toegangsroutes tot Europa.

Dat een dergelijke actie broodnodig is, blijkt uit de tien maatregelen die de Europese Commissie maandag heeft voorgesteld evenals uit het ontwerpakkoord dat deze ochtend uitlekte via The Guardian. De EU wil vooral inzetten op de versterking van de buitengrenzen en het aanpakken van de mensensmokkelaars. Slechts 5000 vluchtelingen zouden worden hervestigd. Alle andere mensen die de overtocht overleefden zouden worden teruggestuurd. Hiermee toont de EU, in plaats van haar hart, haar onmenselijk gelaat in de aanpak van de vluchtelingencrisis. Zal de strijd tegen de mensensmokkelaars een oplossing bieden? En wat te denken van het cynisme van Theo Francken die tegen de uitbreiding van reddingsoperaties is omdat dat een “aanzuigeffect zou hebben”?

De bootrampen zijn geen fataliteit maar het gevolg van een bewuste politiek

De laatste vijftien jaar verdronken naar schatting 22.000 mensen. In 2014 waren dat er 3400. Dit jaar zouden al minstens 1500 migranten op die manier gestorven zijn. De Europese en Belgische politici doen alsof de EU-lidstaten al veel gedaan hebben en nu nog wat meer gaan doen. De bootrampen worden voorgesteld als een fataliteit. De zee is nu eenmaal wild, klinkt het, en aan het 'noodlot' is niets te doen. Niets is minder waar.

Al jaren worden op Europees niveau, op basis van een antimigratieverhaal, voorstellen geblokkeerd om zoek- en reddingsoperaties in de Middellandse Zee te organiseren. Ondanks het feit dat de UNHCR (de vluchtelingenorganisatie van de VN) daar meermaals voor gepleit heeft, werden de nodige maatregelen niet genomen.

Erger nog. Het stopzetten van de Italiaanse reddingsoperatie Mare Nostrum en de vervanging ervan in november 2014 van de veel kleinere EU-operatie Triton heeft geleid tot de voorwaarden die aan de basis liggen van de huidige rampen. De rampen zijn dus geen fataliteit, maar het rechtstreekse gevolg van beslissingen genomen in de grijze kantoren van Europa.

Mensen redden creëert geen aanzuigeffect

Het was de Engelse eerste minister Cameron die voor het eerst met dat argument op de proppen kwam. Hij stelde dat het redden van mensen op boten een aanzuigeffect tot gevolg zou hebben. De reddingsoperaties werden onder andere onder zijn druk afgebouwd. Datzelfde argument horen we nu bij monde van Theo Francken, staatssecretaris "voor” Asiel en Migratie.

Francken vreest dat meer reddingsacties ook meer vluchtelingen zullen aantrekken. Deze stelling is niet enkel uiterst cynisch en foutief, dezelfde redenering ligt ook aan de basis van de afbouw van de redding en is dus rechtstreeks verantwoordelijk voor de grote toename van het aantal doden in de Middellandse zee. Dat ze foutief is, bewijzen de feiten. Sinds het stopzetten van de, nog bescheiden, reddingsoperatie Mare Nostrum is het aantal bootvluchtelingen enkel toegenomen. Dat heeft alles te maken met de rampzalige menselijke situatie van de honderdduizenden vluchtelingen in Noord-Afrika. Er is dus geen oorzakelijk verband tussen de reddingsoperaties en het aantal vluchtelingen. Er is wel een rechtstreeks verband tussen de toename van het aantal verdronken vluchtelingen en het afbouwen van de reddingsoperaties.

De staatssecretaris “voor” Asiel en Migratie stelt in feite dat het noodzakelijk is een aantal mensen te laten verdrinken om daarmee het signaal te geven aan andere vluchtelingen dat ze het beter niet nog eens moeten proberen, goed wetende dat de mensen blijven vluchten. Dat blijkt immers uit de cijfers die hij als staatssecretaris zeker kent. Blijkbaar zijn voor hem alle middelen goed om de mogelijkheid te beperken om internationale bescherming te kunnen krijgen, zelfs het laten verdrinken van mensen in nood. Hetzelfde argument om nu geen reddingsoperaties in te zetten werd vroeger gebruikt om ze af te bouwen. Met de dodelijke gevolgen die we kennen.

“Het is de schuld van de mensensmokkelaars”

De Europese Commissie kondigt versterkte maatregelen aan om de mensensmokkelaars te bestrijden. Hun boten zullen worden vernietigd. Natuurlijk zijn de praktijken van die maffia verwerpelijk en moeten ze bestreden worden. Maar als die strijd niet samengaat met het organiseren van een veilige vluchtroute en het versterken van de asielsystemen zowel ter plaatse via de UNHCR als in de EU-landen, zal het enkel tot gevolg hebben dat de vluchtelingen helemaal niet meer kunnen vluchten.

Volgens het UNHCR bedraagt het aantal vluchtelingen, asielzoekers en verplaatste personen in de hele wereld meer dan 50 miljoen. Dat is voor het eerst sinds de Tweede Wereldoorlog.

Dirk Van den Bulck, de Commissaris voor de Vluchtelingen en de Staatlozen in België verklaarde in januari 2015 dat “bijna de helft van alle asielonderzoeken door het CGVS in 2014 leidde tot de toekenning van een beschermingsstatus. Gezien de ernst en de nabijheid tot Europa van ernstige oorlogs- en conflictsituaties, moeten we er op voorbereid zijn dat dit aantal de komende jaren minstens op hetzelfde niveau zal blijven.”

De beschermingsgraad bedraagt zelfs 98% voor de Syrische vluchtelingen. Op voorwaarde dat je levend tot in België geraakt. Al deze mensen konden niet anders dan een beroep doen op smokkelaars. Er bestaat namelijk geen andere manier voor hen om naar Europa te kunnen komen en hier internationale bescherming te vragen. Bij de verongelukte bootvluchtelingen van de laatste dagen waren velen afkomstig uit Syrië. Zij zouden zeer waarschijnlijk internationale bescherming hebben gekregen indien ze hun reis hadden overleefd.

Het recht op asiel en internationale bescherming tegen oorlog en willekeurig geweld mag gaan papieren recht zijn. Het moet in de praktijk kunnen worden bekomen. Als de strijd tegen de mensensmokkelaars niet samengaat met het organiseren van veilige routes en hervestigingsprogramma’s, dan komt die strijd neer op het in de praktijk onmogelijk maken om asiel aan te vragen met alle gevolgen van dien.

Het is bovendien een illusie te denken dat de strijd tegen de smokkelaars een einde kan maken aan de quasi dagelijkse drama’s die zich in de Middellandse Zee afspelen.

EU-landen kunnen en moeten veel meer doen

Naast de versterkte controle op de buitengrenzen, de fichering van de vluchtelingen en het versneld terugsturen van uitgeprocedeerde migranten lezen we in de maatregelen van de Europese Commissie dat ze een “vrijwillig pilootproject voor hervestiging” willen organiseren waarbij “een aantal plaatsen aan mensen in nood zullen worden aangeduid”. Uit het ontwerp van akkoord dat The Guardian heeft gepubliceerd, blijkt dat de EU slechts 5000 mensen zou hervestigen.

Deze intentie staat in schril contrast met de zeer concrete vraag die de UNHCR al in december 2014 stelde aan de EU-landen. Zij riepen hen op om 130.000 Syrische vluchtelingen te hervestigen. Duitsland beloofde 30.000 mensen op te vangen, Zweden 2,700. De 26 andere EU-landen beperkten zich tot een toezegging van 5,438. België beloofde slechts 250 vluchtelingen op te vangen.

De EU moet zich niet beperken tot vage beloftes maar tot de concrete organisatie van een hervestigingsprogramma op maat van de noden die de UNHCR duidelijk naar voor bracht.

Veilige toegangsroutes tot Europa zijn noodzakelijk

Eerder dan dat de EU helpt om een veilige vluchtroute te organiseren voor vluchtelingen, besliste de Commissie alles in het werk te stellen om meer mensen te verhinderen om Europa binnen te komen. Er wordt veel meer gepraat over hoe ervoor te zorgen dat mensen niet meer naar Europa komen, dan dat er onderzocht wordt hoe de opvang en reddingsoperaties kunnen worden uitgebreid.

De EU-organisatie Frontex krijgt na de Europese Raad van maandag nog meer middelen. Die organisatie heeft nochtans vooral tot doel het afsluiten van grenzen en het verhinderen dat mensen vluchten en is niet gericht op het opvangen en redden van mensenlevens. Het lijkt er sterk op dat het tienpuntenplan van maandag dat repressief karakter van Frontex nog zal versterken. En dat is de wereld op zijn kop, want het is onder meer door het repressieve beleid van de afgelopen jaren dat het aantal dodelijke slachtoffers net massaal is toegenomen.

Bart Eeckhout van De Morgen stelt terecht dat deze EU-politiek “een gedeelde verantwoordelijkheid van alle regeringsleiders in de Europese Raad (is) die menen dat er geen vluchtelingencrisis is zolang er maar geen vluchtelingen in het eigen land arriveren”.

Steeds meer wordt een succesvol vluchtelingenbeleid verward met dalende asiel- en stijgende uitwijzingscijfers.

“De schuldigen voor de bootrampen zijn de regimes ginder”

Ten gronde is het evident dat, om de vluchtelingencrisis onder controle te krijgen, de situatie in de herkomstlanden moet veranderen. Mensen vluchten immers niet voor hun plezier. Maar de stelling dat de schuldigen voor de bootrampen de plaatselijke regimes zijn, is om meerdere redenen problematisch.

Ten eerste wordt het argument gebruikt door diezelfde politici die het repressief beleid van de EU verdedigen. Daardoor schuiven ze hun eigen verantwoordelijkheid onder tafel. Welk verderfelijk regime de mensen op de vlucht jaagt of welke oorlogssituatie ook wordt ontvlucht, doet niets af aan de plicht van andere staten om mensen in nood bescherming te bieden. Toen in de jaren dertig mensen Duitsland ontvluchtten was dat natuurlijk de schuld van het nazi-regime. Maar was dat een reden om de vluchtelingen niet te helpen?

Ten tweede zijn diezelfde Europese en Belgische politici dikwijls mee verantwoordelijk voor de oorlogssituaties die de mensen ontvluchten. Het zijn onder andere de Europese wapenfabrikanten die sinds jaar en dag wapens verkopen aan eender welk land zonder na te gaan door wie en vooral tegen wie deze wapens zullen worden gebruikt. Het zijn de oorlogen die de VS en Europa zijn begonnen die maken dat miljoenen mensen hun land ontvluchten. Het zijn diezelfde politici die zich verstoppen achter de chaos in de landen waar mensen vluchten die mee de oorlogskredieten stemden. En het zijn ook diezelfde politici die geen graten zien in het feit dat België er nog steeds niet in slaagt 0,7% van het BNP te besteden aan ontwikkelingssamenwerking.

Noodmaatregelen dringend nodig

Het debat over de oorzaken van de vluchtelingenstroom moet gevoerd worden, niet in het minst omdat het duidelijk maakt dat er iets grondig fout is aan ons buitenlands beleid en de ongelijke handelsrelaties die de Westerse landen nog steeds hebben met de derde wereld. Maar dat debat mag niet tot gevolg hebben dat de vluchtelingen die oorlog en miserie ontvluchten niet meer menswaardig opgevangen worden.

Ondertussen zijn noodmaatregelen nodig om een einde te stellen aan het voortgaand menselijk drama dat zich afspeelt in de Middellandse Zee. Migranten moeten behoorlijk behandeld worden met respect en toegang tot eerlijke asielprocedures. Conform het internationaal recht is het absoluut verboden mensen terug te sturen naar plaatsen waar zij het risico lopen vervolgd of onmenselijk behandeld te zullen worden. Het huidige EU-beleid gaat daar manifest tegen in. Terecht eisen steeds meer organisaties een totale ommekeer van het migratiebeleid van de EU en de afschaffing van de Frontex¹-politiek. Het uitgangspunt moet zijn het redden van levens en het respect van internationale beschermingssystemen en de vluchtelingenconventies. Er moet onmiddellijk een grootschalige reddingsoperatie komen en veilige toegangsroutes tot Europa.

Ivo Flachet is advocaat bij Progress Lawyers Network

1http://www.frontexit.org/fr